Ons innerlijk ontleed

Dit hoorcollege gaat over kernvragen van het menselijk bestaan en over het raadsel dat we zo vaak voor onszelf zijn. Het gaat over hoe we ons gedragen, individueel maar ook in groepsverband. Het gaat over onze complexiteit, onze morele dilemma's, onze tegenstrijdigheden, onze grootsheid en onze misère.

Wat hebben we nodig voor een gelukkig leven? En wat te doen als we twee onverenigbare doelen tegelijk op het oog hebben? Die doelen kunnen moreel neutraal zijn, maar ze kunnen ook raken aan normen waar we ons aan te houden hebben, of aan waarden waar we in geloven. Waar hangen de keuzen die we dan maken zoal van af? Kunnen we wel volhouden dat 'de meeste mensen deugen'?

Deze vragen kunnen het best beantwoord worden op basis van een samenhangende mensvisie. Zo'n visie is ontwikkeld door Rob Wentholt. Hij was hoogleraar sociale wetenschap aan de Erasmus Universiteit. Op het eind van zijn leven (1924 - 2010) heeft hij zijn visie neergelegd in een omvangrijke verhandeling vol uit het leven gegrepen voorbeelden. Floris Cohen heeft dit meesterwerk tot een publieksversie herschreven met als titel Experiment Mensheid. Het vormt de basis van dit hoorcollege.

Wentholt schreef zijn boek vanuit een diepe bekommernis om de toekomst van de mensheid. Vergeleken met andere levende wezens, beschikken wij mensen over een uniek sterk ontwikkeld vermogen om van onze ervaringen te leren, niet alleen individueel maar vooral ook collectief. Daarmee hebben we onszelf onbedoeld op een punt gebracht waar nu ons overleven zelf problematisch is geworden. In hoeverre kan een verscherpt inzicht in waarom we zo handelen àls we handelen onze kans op collectief overleven vergroten? Dat is de vraag waar dit college op uitloopt.

Inhoud

College 1. Wie, wat, hoezo?

H1. Doel en bedenker

H2. Kernaspecten van een mensvisie

H3. Van boek naar college

H4. Ons bewustzijn: wat moeten we ermee?

College 2. De weg naar geluk

H5. Zin- en betekenisgeving

H6. Greep, op zichzelf bekeken

H7. Greep en de principes van recht en billijk

H8. Greep en de zoektocht naar geldige kennis

H9. Genotvol welbehagen

H10. Je thuis voelen

H11. Gewaardeerd worden

H12. Vervoering: wat en waarvoor

H13. Wegen naar vervoering

H14. Onze bewustzijnshuishouding: balanceren en kanaliseren

H15. Onze bewustzijnshuishouding: platforms

College 3. Innerlijke conflicten

H16. Botsende wenselijkheden

H17. Wensen, normen, waarden: het terrein verkend

H18. Het krachtenspel rond normen

H19. Het krachtenspel rond waarden

H20. De psychodynamica van innerlijke conflicten

H21. Twee spelbrekers: dringende drijfveren en uitzonderlijke omstandigheden

College 4. Pro- en antisociaal tegen elkaar afgewogen

H22. Ingebouwd pro-sociale neigingen: empathie

H23. Ingebouwd pro-sociale neigingen: opnieuw de logica van recht en billijk

H24. Het subject/object dilemma als individueel probleem

H25. Het subject/object dilemma in ons groepsgedrag

College 5. De mensheid op een kruispunt

H26. Het probleem aller problemen

H27. Een drievoudige revolutie

H28. De opkomst van de fundamentele mensenrechten

H29. De meerwaarde van de Humanitaire Revolutie: een duurzaam bezit?