Klasyczna pozytywistyczna powieść Elizy Orzeszkowej, ukazująca obraz polskiego społeczeństwa po powstaniu styczniowym. Tłem powieści jest świat dworów i zaścianków szlacheckich na Litwie, a głównymi motywami ciężka praca oraz praca u podstaw, polityka caratu wobec Polaków po powstaniach i przełamywanie konfliktów klasowych.
Mieszkająca na dworze Korczyńskich Justyna Orzelska to uboga szlachcianka, która nieszczęśliwie zakochała się w swoim bogatym kuzynie Zygmuncie. Matka Zygmunta nie aprobowała jego związku z dziewczyną, więc ją porzucił. Justyna postanawia być niezależna, uczy się pracy na polu, przestaje widzieć pomiędzy ludźmi podziały.
Justyna poznaje Jana Bohatyrowicza, pochodzącego ze szlachty zaściankowej pracowitego, wrażliwego i szczerego młodzieńca. Dla pewnych członków rodziny Korczyńskich ich związek to mezalians i skandal – Korczyńscy i Bohatyrowiczowie są ze sobą skłóceni o ziemię.
