De kern van deze verzameling opstellen over litteratuur wordt gevormd door de maandelijkse kronieken over poëzie die J.Bernlef sinds 1966 in De Gids heeft gepubliceerd. Hij heeft ze in drie afdelingen ondergebracht. Eeen aantal 'algemene' stukken, waarin hij wat ballonnen oplaat en weer doorprikt. Hij heeft de waarheid niet in pacht, is niet bezeten van de drang tot bewijzen maar wil in de eerste plaats het leesplezier overbrengen dat hij bij de lectuur had. In de tweede afdeling bespreekt hij een aantal Nederlandse dichters, van F. ten Harmsen van der Beek, J.C. Noordstar en Jan Hanlo tot Hans Verhagen, Gerrit Kouwenaar en Hans vlek. In de derde afdeling komen buitenlandse dichters aan bod: natuurlijk Marianne Moore, die hij zelf heeft vertaald, maar ook andere Amerikanen, zoals de merkwaardige Louis Zukofsky, William Carlos Williams en Robert Lowell. In de vierde en laatste afdeling van het boek komen prozaschrijvers ter sprake. 'Het zijn verslagen over boeken die mij op de een of andere manier erg hebben beziggehouden,' zegt hij. Daar horen bij: het werk van de Argentijnen Jorge Luis Borges en Adolfo Bioy-Casarès, de meesterlijke roman Pale Fire van Wladimir Nabokow, het werk van de bizarre Franse schrijver Raymond Roussel en het volgens Bernlef 'onnavolgbare proza' van Jan Hanlo. De afdeling besluit met een autobiografisch stuk, 'Op het spoor van dr. Hackenbush'.

Wie a zegt

Amerika, begin van deze eeuw. Elektriciteit begint langzamerhand de gas- en olielampen te vervangen. De fotografie krijgt concurrentie van de film. Maar hoog staat de cinematografie dan nog niet aangeschreven. Wat de ratelende projectoren op het witte doek laten zien geldt als kermisvermaak. De acteurs hebben nog de status van variétéartiest. Toch verwerven sommigen van hen al zoiets als stardom. Wanneer Norma, 'Polly' Todd, die in een reeks van korte films te zien was geweest, wordt vermoord is dat voorpaginanieuws. William Stevens, ambitieus reporter van een lokale krant, had haar kort voor haar dood nog een interview afgenomen, en is nieuwsgierig naar de toedracht van de moord. De politie heeft de vermoedelijke dader al onmiddellijk op het oog, want toen Norma dood, naakt op bed, werd gevonden, bleek er zich een doofstomme jongen in een kast van haar slaapkamer te bevinden. Waar hij vandaan kwam, wat zijn motief was, bleef in nevelen gehuld, het enige wat men achterhaalde was dat hij Boy werd genoemd. De jury vond in zijn aanwezigheid op de plek des onheils voldoende reden hem als de dader te veroordelen. Door zijn hardnekkige speurtocht en geholpen door een vroegere vriendin van Norma, de filmpianiste Amy, ontdekt de verslaggever stukje bij beetje de ware achtergronden, komt hij erachter wie Boy in werkelijkheid was en brengt zijn onderzoek hem uiteindelijk in Montauk, waar hij op een verrassend gegeven stuit. Meer nog dan een zeer onderhoudend verhaal van een moordmysterie is Boy een roman over de intensiteit van de waarneming, van het zintuiglijk bestaan. Een intensiteit, die verhoogd wordt wanneer een van de zintuigen uitvalt en de toegang tot de werkelijkheid door andere moet worden overgenomen. In de stomme film komt het aan op een zeer gedramatiseerde gestiek van de acteurs. De doofstomme Boy ontwikkelt een beeldtaal die stom is voor onze waarnemingsconventies en de blind wordende herbergier in Montauk blijkt een gehoor te hebben ontwikkeld dat de meest minieme draaiingen van de wind weet te registreren. Zo is Boy vooral ook een roman over de betekenis van film en een ode aan het onbetekenende detail, dat in geen verhaal past, maar toch voor het vergeten moet worden behoed.

Wat is identiteit? Een masker dat je naar believen op en af kunt zetten, of iets dat onvervreemdbaar bij je hoort? In de drie novellen waar Geleende levens uit bestaat onderzoekt Bernlef vragen als deze. De ene hoofdpersoon blijkt tot bijna niets gereduceerd te worden als hem de rol van het soap-personage dat hij jarenlang speelde wordt afgenomen. De andere krijgt door de inlichtingendienst waarvoor hij werkt een fictieve identiteit aangemeten totdat hij ontdekt dat de naam die hij draagt wel degelijk iemand toebehoort. En de derde wordt om geheimzinnige redenen uitverkoren voor een nieuw soort, veel interessanter leven dan hij eigenlijk had. Alle drie worstelen ze zich het leven door  zonder de zekerheid of het wel echt hun eigen leven is

Geleende levens

De rode droom  is een schelmenroman over twee oudere mannen die vergeefs een utopie najagen. Kowalski werkt bij papierfabriek Loretz op de afdeling distributie toiletpapier. Krap is suppoost in het nationale liftenmuseum. Twee mannen van middelbare leeftijd, die hun baan kwijtraken als het land waar zij wonen van de ene dag op de andere wordt opgegeven, en die hardnekkig blijven weigeren zich bij de nieuwe werkelijkheid neer te leggen. In De rode droom volgt Bernlef beide mannen op een reis die hen naar Amsterdam en een lustoord in Tunesië voert, waar zij hun droom, een nieuwe heilstaat, proberen te verwezenlijken. Krap is de ideoloog van het duo, Kowalski secretaris tegen wil en dank. Samen kunnen zij de wereld aan.

De rode droom

Gedichten zijn lijstjes om je gevoel. Ik zou iets over het lijstwerk kunnen zeggen (ongeverfd ruw hout, hier en daar steken de splinters er nog uit) maar niets over het plaatje, het gevoel zelf. Dat kan alleen maar met een ander gedicht. Zo vat ik samen wat ik weet Er ligt iets in het gras zolang ik leef kan ik het pakken Zo ziet de foto eruit op de rug gezien en tastend naar iets in het gras Maar wat? De kat achter de spiegel was zo gek nog niet Woorden blinderen met hun oppervlak.

Brits

In tegenstelling tot andere bundels van Bernlef, waarin de gedichten vaak in `volgorde van opkomst werden gepubliceerd, is Bagatellen voor een landschap een hecht gecomponeerde cyclus in vier delen, herinnerend aan Vivaldi s Vier seizoenen. De vergelijking met muziek is hier op zijn plaats. Terwijl het werkelijke onderwerp van de bundel het Nederlandse duinlandschap is, speelt muziek in de gedichten een grote rol. Bernlef: `Terwijl ik met deze gedichten bezig was, maakte ik kennis met het werk van de Hongaarse componist György Kurtág. Hij schrijft meestal heel korte stukken voor een beperkte groep musici of voor een solist. Dat gecomprimeerde, waarin een maximum aan expressie is samengebald, trok me aan. lk zag er op dat moment parallellen in met wat mij in die gedichten voor ogen stond. Daarom begint ieder van de vier afdelingen met een gedicht geïnspireerd op het werk van Kurtág. Wie Bernlefs gedichten kent zal het niet verbazen dat hij zich tot duinlandschappen voelt aangetrokken. Duinen bezitten zowel iets eeuwigs als iets vlietends. Het duinlandschap verandert steeds, niets ligt ooit echt vast. De kleuren zijn nauwelijks benoembaar, ze lijken zich terug te trekken terwijl je naar ze kijkt. Soms ontstaat de indruk dat het de dichter erom begonnen is zichzelf in dat landschap te laten verdwijnen. Daarbij is de bundel ook een eerbetoon aan de vrouw. `Wie duinen ziet denkt aan vrouwen, zegt de dichter.

Bagatellen voor een landschap

Guus Middag in NRC Handelsblad: `Het bijzondere van Bernlefs poëzie is dat zijn inzichten nooit tot somberheid leiden.  Wat bleef er van mij over?  vraagt een verder niet met name genoemde, beroemde dode schrijver aan de dichter. Bernlef kan op niet veel meer dan een enkele losse regel wijzen en een uit zijn verband gerukt citaat, maar lijkt hem ook wel om zijn vraag terecht te willen wijzen. Hem gaat het nu juist niet om dit soort naleven, maar om het hier en nu.  Prachtig is de onsterfelijkheid / maar wat doen wij in de tussentijd?  Daar, in de tussentijd, moeten wij het doen. In het half afgemaakte, het popelende en het zich vertwijgende ligt het geluk, merkt hij elders op. Bernlefs poëzie is een nu al vele bundels lang volgehouden indrukwekkend pleidooi, niet voor de vlucht, maar voor de vluchtigheid. Wanneer is de mens op zijn mooist?  Verdiept in vluchtigheid, / zo is de mens op zijn mooist.

Aambeeld

De dichter Miroslav Holub schrijft in zijn gedicht `Korte beschouwing over kaarten' over een troep soldaten die hopeloos verdwaalt in de Alpen. Gelukkig blijkt een van hen een kaart op zak te hebben die hen de weg terug naar hun kampement wijst. Daar aangekomen bestudeert een officier de gebruikte kaart. Die blijkt een kaart van de Pyreneeën te zijn. Zo komen ook gedichten en de meeste uitvindingen tot stand: langs de dwaalwegen van de geest.

Dwaalwegen

Bernlef is een dichter die zich op indirecte wijze tot de lezer wendt. In Dit verheugd verval is de verscheidenheid aan materiaal nog groter dan in zijn vorige bundels. Zo ontmoeten wij naast de schrijver onder anderen Fred Astaire, Jean Baptiste (een aardige man), G. en de Duitse sprinter Hary. Bernlef zet ze allen naar zijn hand omdat `tenslotte alles bruikbaar kan zijn; zonder het triviale heeft het dramatische geen betekenis.

Dit verheugd verval

Poëziebundel van J. Bernlef 1988 deze digitale versie is gemaakt naar de eerste druk.

Geestgronden

Kijken is niet hetzelfde als zien. Ofwel: Ik meet mijn blindheid met mijn ogen / mijn doofheid met mijn oren. De afgebroken, gestolde beweging: een duidelijk raadsel. De man die geen moeite heeft de afwijkingen in de structuren van lucifershoutjes te onthouden. Rookt hij? Sigaren of sigaretten? In de tuin bezig trek ik wel eens een plantje in plaats van onkruid uit. Hoe lopen de grenzen precies? Syncopen: verwachtingen die niet worden ingelost. Een man doet een stap, nog een stap, rechterbeen voor, linkerbeen voor, struikelt dan. Foto s hebben mij nodig. De hartstocht voor precisie. Hoe miniemer hoe mooier. Een servies uit een peperkorrel gemaakt, een krekelkooi van ivoor. Vlooientheaters doen het tegenwoordig niet meer zo.

Hoe wit kijkt een eskimo

Het einde van de reis en in de handen harde gladde stenen rond van vrede vierkant van wrok plat van verzet en dan de vreemde niet te definiëren: met gespleten lippen vlijmscherpe wimpers nog trillend hun handen hun ogen vol landschap hun huid bekrast door een wanhopig onbekende, samengestroomd in een morene

Morene

Zwijgende man Wie wat wil zeggen heeft winter nodig kale takken zonder blad Spoor van vogels niet hun fluiten water ongenaakbaar hard en glad Wie dat wil heeft in zijn ogen iets gespaard dat kijken heet Wie dat kan weet in zijn zwijgen wat hij zegt het best bewaard

Zwijgende man

De titel van dit boek werd ontleend aan het gelijknamige gedicht van Jan Hanlo, dat als motto in de bundel is opgenomen. Het onvermogen te communiceren, dat het onderwerp van Hanlo's gedicht is, relativeert de titel van dit boek, waarin J.Bernlef en K.Schippers hun interviews, die zij in opdracht van het tijdschrift De Gids maakten, hebben gebundeld. Bernlef en Schippers zijn zich bewust van de onmogelijkheid er precies achter te komen 'wat zij bedoelen' maar hebben veel van de op het omslag vermelde auteurs tot treffende uitspraken weten te verleiden, niet in het minst omdat zij geen schijnbare kleinigheden over het hoofd zagen; kleinigheden waaruit vaak de kern van een schrijverschap viel af te leiden. Uitgaande van het werk van een auteur maakten Bernlef en Schippers eerder een omtrekkende beweging dan een frontale aanval. De resultaten van deze tactiek vindt u in dit boek met interviews.

Wat zij bedoelen

Iemand die zijn bril loopt te zoeken. 'Misschien kan ik hem niet vinden omdat ik mijn bril niet op heb.' Hij ziet zich zelf in een spiegel.

Het verlof

Geboorte werd hem zijn dood. Dat is de beginregel van Bernlefs novelle Vallende ster, die op compacte wijze de innerlijke wereld van een stervende oproept. Komiek Wim Witteman wordt op latere leeftijd door het 'grote toneel' ontdekt. Op het moment dat hij door een gevreesde ziekte wordt geveld is hij bezig de tekst van een monoloog van Samuel Beckett van buiten te leren. Fragmenten van Becketts tekst fungeren als muzikale accenten in Wim Wittemans laatste, hallucinerende ogenblikken, waarin het beeld opdoemt van zijn autistische broer Peter, met wie hij op een wel heel speciale manier was verbonden.

Vallende ster

Een roman over een fotomodel, verwerkt in een verhalenbundel.

De verdwijning van Kim Miller

Deuren behandelt de problematiek van de gevangenbewaarder die enerzijds een hechte relatie met de gedetineerden moet zien op te bouwen, anderzijds moet beletten dat diezelfde gedetineerden ervandoor gaan. Over deze onmogelijke opgave gaat het stuk. Gevangenbewaarder Veenstra raakt helemaal in de knoei als een van zijn `pupillen  de benen neemt en hem en zijn vrouw gijzelt. Het stuk eindigt met een ongewilde moord, die echter logisch voortvloeit uit de onmogelijke positie van de bewaarder binnen het gevangenissysteem.

Deuren

J. Bernlef: `Nou ja, belangrijker, belangrijker. Vergelijk het maar met een schilder die ook tekent. De tekening is een sneller medium, geschikt om de eerste intuïties op papier te zetten. In proza moet je toch altijd rekening houden met structuur en verhaallijn. Voor een roman moet je tevoren in enige mate iets plannen. Voor poëzie niet. Uitvindingen vinden bij mij plaats vanuit de poëzie, omdat een gedicht toch directer, schetsmatiger is. Poëzie is voor mij de kern van waaruit mijn andere werk zich heeft ontwikkeld. Uit het juryrapport van de P.C. Hooftprijs 1994: `De kwaliteit van zijn poëzie werd al meteen erkend door de prijzen die hij voor zijn eerste twee bundels kreeg. Toch is Bernlef voor het lezende publiek vooral een romanschrijver, waarbij misschien te weinig wordt opgemerkt dat zijn verhalend proza in thematiek de consequentie trekt uit wat al in de gedichten was geëxploreerd. Men kan zijn poëzie het hart noemen dat het bloed door zijn hele oeuvre doet stromen.

Vreemde wil

Niemand wint, maar de kunst van het verliezen valt te leren. Al gaan veel van deze gedichten over de breekbaarheid van levens, ze bezitten toch ook iets onoverwinnelijks, de vitale kern van hun eigen vorm.

Niemand wint

Alles teruggevonden/niets bewaard. De titel van Bernlefs nieuwe bundel slaat niet alleen op de overblijfselen van een laatnegentiende-eeuwse poolexpeditie waaraan hij een lange cyclus wijdt, ze verwijst, net als de titel van zijn bundel , zowel naar de noodzaak tot onthechting als naar onze behoefte het verleden vast te houden. Vanuit die paradoxale positie schrijft hij over landschappen, huizen, voorwerpen en mensen. Al opent de bundel met een `zelfportret  van de dichter (in de vorm van een gedicht over een verlaten badplaats) toch is dit een van de meest persoonlijke bundels die Bernlef schreef.

Alles teruggevonden/niets bewaard

In De schoenen van de dirigent wordt het begrip poëzie tot het ruimere begrip tekst uitgebreid en worden de mogelijkheden van de slogan `alles is materiaal voor poëzie op intelligente en onbevooroordeelde wijze geëxploreerd. In zijn aandacht voor het nog weinig ontgonnen gebied van het zogenaamde pointeloze, vervelende en de intrigerende mechanismen van de herhaling probeert Bernlef onze waardeoordelen aan een nieuw onderzoek te onderwerpen. Het gaat er niet alleen om, de grenzen van de poëzie uit te breiden; we moeten eens vergeten wat dat is: poëzie.

De schoenen van de dirigent

De titel van deze bundel, De noodzakelijke engel, verwijst naar de Amerikaanse dichter Wallace Stevens, die zijn essays over de poëtische verbeelding onder deze titel bundelde. De noodzakelijke engel is een thematische bundel, een onderzoek naar de hedendaagse inhoud van het begrip engel en op gang gebracht door Bernlefs observatie: Ook bij de oude meesters hingen ze er maar zo n beetje bij de bevestiging der vleugels weggemoffeld voor het oog De engelen in deze bundel behoren daarom meer de aarde dan de hemel toe. Zij staan in de deuropening, hun vleugels gesneden in de snit van een colbert.

De noodzakelijke engel

Wanneer de wegen zijn ondergesneeuwd en al het water is bevroren, ontstaan in het landschap winterwegen: een stelsel van buurtpaden en privéwegen dat als een alternatieve topografie de officiële wegen zoals die op de landkaart staan tijdelijk vervangt. Het eigenaardige is dat dit wegennet door de bewoners  s zomers even snel weer wordt vergeten als het  s winters  opnieuw in gebruik wordt genomen.

Winterwegen

De kunst van het verliezen dat is nog een hele kunst. Dat blijkt tenminste uit het gedicht van Elizabeth Bishop, dat door Bernlef vertaald is en vervolgens, bij wijze van motto, voorin dit boek geplaatst, en dat de titel `Een hele kunst draagt. Dat gedicht geeft een soort leidraad aan mensen die onthecht willen raken van dingen, en ten slotte ook van mensen met een onverwachte draai aan het slot, waaruit blijkt dat het toch niet zomaar gaat. Bernlefs eigen gedichten, die het overgrote deel van de bundel uitmaken (er staan nog twee vertalingen in) komen zo in een enigszins paradoxaal licht te staan: stoïcijnse onthechting en emotionele betrokkenheid tegelijk. En hoewel aan het eerste de meeste woorden worden gewijd (soms lijkt het wel: alle woorden), geeft het laatste toch steeds de doorslag, blijkt toch uit een enkele wending, uit een woordkeus die de keuze niet goed lijkt te kunnen maken, dat wat je wilt verliezen hetzelfde is als waar het werkelijk om gaat. Bernlef voert het zelfs zo ver dat dat ook geldt voor dode dingen, dat wil zeggen dat er een vereenzelviging optreedt waardoor letterlijk alles essentieel kan worden, waardoor het verdampen van een druppel water kosmische, of toch in ieder geval menselijke betekenis krijgt. De kunst van het verliezen leidt er ten slotte toe dat alles waard is behouden te blijven. Zo sluit deze bundel nauw aan bij Stilleven, waarin ook aan de rechten van het zogeheten dode het volle pond werd gegeven.

De kunst van het verliezen

Het beschrijven van een stilleven is net zoiets als het uitleggen van gedichten. Je zou het kunnen vergelijken met een poging iemand te vertellen hoe een knoop in elkaar zit. Als je dat zou proberen moet je de knoop voor hem uit elkaar halen. Zo zat het dus, zeg je ten slotte en in het midden ligt een glad stuk touw, geen knoop. Stilleven gaat, net als een stilleven, over dingen. Eigenlijk zou je moeten zeggen: met behulp van dingen zou je kunnen proberen iets te zeggen over mensen, de diersoort die kan praten, dat overmatig doet en zo totaal schijnt te zijn vergeten dat de meerderheid een zwijgende is. Francis Ponge heeft eens geschreven dat die zwijgende wereld onze enige toeverlaat is. Bernlef voelt zich door die wereld aangesproken, aangeroepen zelfs. Ook mensen gaan trouwens op een gegeven ogenblik deel van die wereld uitmaken: zoals je op het omslag van Stilleven kunt zien wordt ieder mens op den duur ook een stilleven (Giacometti: Braque op zijn doodsbed). Zo, nu zit er tenminste weer het een en ander in de knoop. En dat hoort ook zo: het is een van de voornaamste functies van de poëzie.

Stilleven

Zoals een verspreking soms de ware aard van de spreker verraadt, zo zijn er verschrijvingen die meer zijn dan schrijffouten. Bernlef schreef in een van de hier gebundelde prozagedichten eerst `episch centrum in plaats van `epicentrum (de plaats van waaruit aardbevingsgolven zich over het aardoppervlak verspreiden). Wat zou dat kunnen zijn, een episch centrum? Misschien het punt van waaruit Bernlefs poëzie ontstaat. In Raster 29 schreef Bernlef over het prozagedicht als genre onder meer: `Het prozagedicht lijkt het terrein te zijn van vage vermoedens, aarzelingen, twijfels, een gebied waar nog geen keuzes zijn gemaakt en de strengheid van de enige juiste poëtische regel nog even wordt uitgesteld. Klank en beeld cirkelen, als in de halfbewuste toestand voor het definitieve ontwaken, nog vrij rond. Er is sprake van een lyrisch beginsel, maar nog niet van een lyrische vorm. Het merendeel van deze teksten zijn reisimpressies. `Reizen is voor mij een manier om mijzelf als anonymus te ervaren, iemand die door zijn tijdelijke afwezigheid dingen en toestanden op een andere manier ervaart dan in zijn normale zelfbewuste bestaan. Verschrijvingen geeft een inzicht in het soort tastend denken dat aan Bernlefs poëzie voorafgaat. `Het zijn teksten, zegt Bernlef, `die zich als het ware onder de oppervlakte van mijn poëzie afspelen.

Verschrijvingen

Al in zijn eerste verhalenbundel, Stenen spoelen, bleek Bernlef belangstelling en een helder observatievermogen te hebben voor oude mensen. In Hondedromen, een bundel met acht verhalen, staat de oude mens centraal. In een documentaire, van iedere franje ontdane stijl, zoals we die al in zijn roman Sneeuw hebben leren kennen, worden acht levens belicht. Terwijl de kranten vol staan over zorg voor lichamelijk en geestelijk gehandicapte mensen, lijkt er op de ouderdom een taboe te rusten. men praat er meestal niet graag over en de heel eigen problematiek van het ouder worden wordt beleefd achter de gesloten deuren van bejaardentehuizen. 'Daar zit natuurlijk een aardig stukje verdringing achter. De meeste mensen zien zich niet graag geconfronteerd met het feit dat ze zullen aftakelen en sterven.' De werkelijke tragiek schuilt voor Bernlef echter niet in de lichamelijke gebrekkigheid maar in de strijd tegen het vergeten. De figuren in Hondedromen leven met een verleden dat niet meer is dan een tot op de draad versleten verhaal. 'Natuurlijk, ieder leven wordt ten slotte een verhaal. Maar juist in de anekdotes die nog over zijn, schuilt vaak de essentie van zo'n leven.' Die essenties heeft J. Bernlef geprobeerd voor ons op te schrijven, en het resultaat is werkelijk om lang bij stil te staan.

Hondedromen

Ruim tien jaar geleden maakte Bernlef, dank zij de schilder Siet Zuyderland, kennis met een legendarische plek uit de Amerikaanse geschiedenis: Coney Island. Het voormalige centrum voor grootscheeps vermaak was echter toen al gereduceerd tot wat armzalige restanten. Wat zowel Zuyderland als Bernlef aantrok was een historisch complex dat op het punt stond te verdwijnen. Juist daarom begon Bernlef zich te verdiepen in de geschiedenis van deze zuidelijkste punt van Brooklyn, waar in het begin van deze eeuw lunaparken verrezen die de eerste massadromen produceerden: een Egyptische straat vol kamelen en gesluierde vrouwen, een spoorweg door de Zwitserse Alpen, een stad vol dwergen en de Ondergang van Pompeï. In de bordkartonnen decors werden massaspelen opgevoerd en werd het heimwee van de emigranten naar de oude wereld kundig bespeeld. Bernlefs roman De witte stad is gebaseerd op de geschiedenis van het lunapark Dreamland, schepping van William H. Reynolds, en het uitvloeisel van een hoofse liefde, ooit door Reynolds in die andere, half gedroomde stad, Venetië, beleefd. Van 1904 tot 1911 hield Reynolds' droom aan de Atlantische Oceaan stand. Bernlefs boek speelt zich in het laatste jaar van het bestaan van Dreamland af. Het is een bijna filmische evocatie van de bonte stoet variété-artiesten, dwergen, waarzegsters, ragtime-pianisten en hoeren die Coney Island in die tijd bevolkten. Maar de eerste tekenen van het verval zijn al zichtbaar. Zonder dat de producenten van deze eerste Amerikaanse droom het beseffen doet de film - voorlopig nog als kermisattractie - zijn intrede. Die zal het einde betekenen van een korte maar schilderachtige periode. J. Bernlef (1937) schreef een groot aantal dicht-, verhalen- en essaybundels. Van zijn romans zijn de laatste twee, Hersenschimmen en Publiek geheim, de bekendste geworden. Hij ontving vele prijzen, waaronder de Constantijn Huygens- en de AKO Literatuur Prijs. Zijn novelle Vallende ster werd voor laatstgenoemde prijs genomineerd.

De witte stad

Karlstad (40.000 inwoners) ligt in Zweden. In deze tamelijk overzichtelijke gemeenschap is in 1959 een pyromaan bezig geweest. Over dit gebeuren en het zoeken naar de dader gaat deze roman, die naar de vorm een heel bijzondere is. Uitgaande van de zelfde gegevens, beschrijven namelijk drie auteurs de beroering, die de Karlstadse pyromanie bij de direct betrokkenen en de toch ook bedreigde toeschouwers (Karlstad handelt niet alleen in hout maar gebruikt het, net als overal in Zweden in zwang is, ook veel als bouwmateriaal) verwekt. Deze drie schrijvers zijn de dichter-romancier J. Bernlef, de journalist Carl Olof Bernhardsson en de cineast Bob Langestraat (die Bernlefs 'Onder de bomen' heeft verfilmd). Zij hebben alle drie maar elk voor zich het verhaal volledig op papier gezet. Dit is de essentiële betekenis van deze roman. De lezer mag de drie 'uitvoeringen' in iedere volgorde lezen; de volgorde van afdrukken is onbelangrijk. Al lezende creëert hij de roman via de visies van Bernlef, Bernhardsson en Langestraat of Bernhardsson, Bernlef en Langestraat of (gaat u maar door). Het gaat om de gezichtspunten, om de opvattingen van de werkelijkheid en om wat de lezer ervan maakt. (Het fotomateriaal tart hem bij dit maken met een ironisch commentaar: het wijst hem op de fictie die Bernlef bedrijft of het relativeert via een 'lege' werkelijkheid de verslaggeving van Bernhardsson.)

De pyromaan

In zijn essaybundels Op het noorden (1987) en Ontroeringen (1991) verkende Bernlef al eerder het gebied waar esthetische gewaarwordingen ontstaan. In De losse pols houdt hij een warm pleidooi voor een verscherpt gebruik van onze zintuigen. Bernlef demonstreert op een uiterst toegankelijke, onnadrukkelijke en persoonlijke manier hoe dat gebied van zintuiglijke indrukken aanschouwelijk wordt gemaakt in het werk van de schilder Hans Giesen, de filmer John Cassavetes en de fotografen Robert Frank en Kors van Bennekom. Op enthousiaste wijze vertelt hij over het ontstaan van poëzie, over de werkwijze van Beckett, over de gekte in het werk van Nabokov, het onvertelde in de romans en verhalen van Per Olof Sundman. De essays vormen niet alleen een voortreffelijke introductie tot het werk van deze kunstenaars en schrijvers, maar vooral tot de belangrijkste thema's van moderne beeldende kunst en literatuur, zoals duidelijk wordt in de meer programmatische opstellen over realisme, over literatuur en waanzin en over de grenzen van spontaniteit en intuïtie. J. Bernlef schreef een groot aantal gedichten, verhalen en essays. Van zijn romans zijn Hersenschimmen en Publiek geheim het bekendst geworden. Zijn meest recente roman: Verloren zoon (1997). Hij ontving vele prijzen, waaronder de P.C. Hooftprijs, de Constantijn Huygensprijs en de AKO-Literatuurprijs.

De losse pols

In het titelverhaal van deze bundel ontdekt J. Bernlef in een huis waar hij als kind veel geweest is de vlek, die in zijn werk voortdurend terugkomt. De invloed van de werkelijkheid op het schrijven, maar ook het omgekeerde, zijn vragen die Bernlef in deze verhalenbundel bezighouden. Het zijn spiegels die elkaar weerkaatsen. Dat klinkt erg plechtig en litterair maar het gebeurt gewoon, in een alledaagse wereld waar plotseling iets vreemds plaatsvindt.

Schaduw van een vlek

De overwinning speelt zich af binnen de muren van een kazerne. De hoofdpersoon, de soldaat B. is allerminst een heroïsche figuur. Hij heeft zich altijd verre proberen te houden van situaties, waarin zijn individualiteit in het gedrang zou kunnen komen, maar wanneer hij in militaire dienst moet, betekent dit de eerste duidelijke confrontatie van zijn `persoonlijkheid met een systeem. Hij bezwijkt en wint tegelijkertijd. Daarom draagt deze novelle de ondertitel `het verslag van een nederlaag . Want de gebeurtenissen, de dromen en de herinneringsflarden, die de soldaat B. tot zijn daad van opstand brengen, vertellen zowel van zijn revolte tegen iedere vorm van onderdrukking als van zijn angst voor de onderdrukkers. Op het moment dat hij het systeem doorbreekt is hij bang. Maar hij doorbreekt het! Het verhaal eindigt zoals het begonnen is. De `overwinning heeft geen blijvende waarde; ieder ogenblik kan de angst haar in een `nederlaag doen omslaan.

De overwinning

Rutger Kopland in Nieuw Wereld Tijdschrift: `Moderne literatuur doet verslag van de breekbaarheid van onze relatie met de wereld. Zij doet dat door de taal te ontregelen, door de huid van de taal zo dun te maken dat het denken zichtbaar wordt. Wie de geschriften van enkele grote schrijvers van dit moment leest, Bernlef en Krol bijv., wordt voortdurend heen en weer geslingerd tussen de positie van lezer en denker. Hun werk laat niet in de eerste plaats het eindproduct zien, maar het denkproces en de tussenstadia van dat proces. In het fragmentarische, de onafheid, de tegenspraken, openbaart zich het zoeken meer dan het vinden, de haperende argumentatie meer dan de conclusie.

Wolftoon

relevance|desc

publishdate|desc

publishdate|asc

rating|desc

title|asc

author_lastname|asc

BookBeat giver dig adgang til tusindvis af lydbøger direkte i din mobil. Find din næste favorit ved hjælp af vores forskellige toplister og kategorier.

Kan du lide at læse bøger? Oplev tusindvis af e-bøger på BookBeat. Vælg mellem forskellige genrer, såsom bestsellere, krimi, romantik, faglitteratur og meget mere!

Få adgang til tusindvis af e-bøger på din telefon. Bladre igennem vores katalog og find din næste yndlingsbog i dag!

På vores bogreol - Lydbøger

BookBeat giver dig mulighed for at nyde over 1 million lydbøger og e-bøger på din mobil og tablet. Prøv gratis!

BookBeat - Lydbøger og e-bøger. Prøv gratis!

Medmindre du er ude på eventyr, er det bedre at tilmelde dig på hjemmesiden {country}.

Du kan browse og finde de mest populære forfattere og bøger i BookBeat-appen her. Vi har et stort udvalg af forskellige forfattere og genrer, og denne liste vil helt sikkert inspirere dig til en god læseoplevelse i appen!

{AuthorName} bøger - BookBeat

{NarratorName} som oplæser - BookBeat

Er du på jagt efter din nye yndlingsoplæsere, eller har du en favorit, som du gerne vil lytte endnu mere til? Så har vi noget til dig! Vi har samlet alle de mest populære oplæsere og de bøger de har indlæst her.

Søg - BookBeat

Titel

En person, der tager opvasken, mens vedkommende lytter til BookBeat.

Forfatter

J. Bernlef

Kom i gang med BookBeat i dag

Om os

Følg os

Hjælp og kontakt

Oplysninger

BookBeat

Download BookBeat